Sanoat Evropada oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish va iste’mol qilishning o’zgaruvchan shaklidir. An’anaga ko’ra, oziq-ovqatda o’zini o’zi ta’minlaydigan davlatlar. Ammo o’n to’qqizinchi asrda oziq-ovqatning o’zini o’zi ta’minlash darajasi pastligi va ijtimoiy mojarolarni talab qiladi. Nega bunday bo’ldi?
XVII XIX asrning oxirida Aholi sonining o’sishi Britaniyada oziq-ovqat donalariga talabni oshirdi. Shahar markazlari kengaygan va sanoat o’sishi sifatida qishloq xo’jaligi mahsulotlariga talab oziq-ovqat mahsulotlarining narxini ko’tarish, qishloq xo’jaligi mahsulotlariga talab yuqoriga ko’tarildi. Er yuzidagi bosim ostida hukumat makkajo’xori olib kirishni chekladi. Hukumatga olib borishga imkon beradigan qonunlar odatda “makkajo’xori qonunlari” deb nomlangan. Oziq-ovqat mahsulotlari narxidan norozi, sanoatchilar va shahar aholisi makkajo’xori qonunlarining bekor qilinishini majbur qilishdi.
Machaklar to’g’risidagi qonunlar bekor qilingandan so’ng, oziq-ovqatni mamlakat ichkarisidan ko’ra arzonroq deb atash mumkin. Britaniya qishloq xo’jaligi import bilan raqobatlasha olmadi. Hozirgi erning ulkan sohalari hozirda ishlamay qoldi va minglab erkaklar va ayollar ishdan chiqdilar. Ular shaharlarga to’planishdi yoki chet elda ko’chib o’tdilar.
Oziq-ovqat narxlari pasaytirilganligi sababli, Britaniyada iste’moli ko’tarildi. O’n to’qqizinchi asrdan boshlab Britaniyada tezroq sanoat o’sishi ham yuqori daromad olishni va shuning uchun ko’proq oziq-ovqat importiga olib keldi. Dunyo bo’ylab – Sharqiy Evropa, Rossiya, Amerika va Avstraliya – bu britaniyalik talabni qondirish uchun keng tarqaldi va oziq-ovqat mahsulotlari kengaytirildi.
Bu qishloq xo’jaligi uchun shunchaki toza erlar etarli emas edi. Qishloq xo’jaligi hududlarini portlarga bog’lash uchun temir yo’llar kerak edi. Yangi to’siqlar qurilishi kerak edi va eski yuklarni etkazib berishga kengaytirdilar. Odamlar ularni ekinga etishtirish uchun erlarga joylashishlari kerak edi. Bu qurilish uylari va aholi punktlarini anglatadi. Ushbu tadbirlarning barchasi o’z navbatida kapital va mehnat zarur. Kapital London kabi moliyaviy markazlardan oqib chiqdi. Mehnat qisqa vaqt ichida bo’lgan joylarda mehnatga bo’lgan talab – Amerika va Avstraliyada bo’lgani kabi – ko’proq migratsiyaga olib keldi.
XIX asrda qariyb 50 million kishi Evropa va Avstraliyaga ko’chib o’tdi. Dunyo bo’ylab 150 millionga yaqin uylarini tark etgan, okeanlar o’tib, yaxshiroq kelajakni qidirishda er ustida keng masofani tashkil qiladi.
Shunday qilib, 1890 yilga kelib global qishloq xo’jaligi iqtisodiyoti qiymati, kapital oqimlar, ekologiya va texnologik oziq-ovqat mahsulotlarining murakkabliklari, ammo minglab mil narida joylashgan. Bu o’z yurtini o’z yurtidan, balki qishloq xo’jaligiga etib borgan, ehtimol yaqinda kelgan yirik fermada faqat avlod ilgari o’rmonda bo’lgan, ehtimol o’rmonda ishlayotgan edi. U shu maqsadda qurilgan temir yo’l orqali va o’nlab yillar davomida Evropaning janubi, Osiyo, Afrika va Karib dengizi kamroq maosh oladigan kemalar tomonidan tashilgan.
Ushbu keskin o’zgarishlarning ba’zilari, garchi kichikroq miqyosda, G’arbiy Panjabda uyga yaqinlashdi. Bu erda Britaniya Hindiston hukumati yarim cho’l chiqindilarini ishlab chiqarish uchun bug’doy va paxta etishtirishi mumkin bo’lgan unumdor qishloq xo’jalik erlariga aylantirish uchun sug’orish kanallari tarmog’ini qurdi. Kanal koloniyalari, chunki yangi kanallar tomonidan sug’oriladigan hududlar chaqirilgan, Panjabning boshqa qismlaridan dehqonlar tomonidan hal qilingan.
Albatta, oziq-ovqat shunchaki misoldir. Shunga o’xshash voqea paxta uchun, dunyo bo’ylab britaniyalik to’qimachilik tegirmonlarini boqish uchun kengaytirilgan o’sish uchun aytish mumkin. Yoki kauchuk. Darhaqiqat, tovarlar ishlab chiqarishda mintaqaviy ixtisoslashganda, 1820 va 1914 yillar davomida jahon savdosi 25 dan 40 marta ko’p sonli ko’payganligi taxmin qilinmoqda. Ushbu savdoning qariyb 60 foizi “asosiy mahsulotlar” – bu bug’doy va paxta va ko’mir kabi minerallar kabi “birlamchi mahsulotlar”, ya’ni qishloq xo’jaligi mahsulotlari, masalan, ko’mir kabi foydali moddalar mavjud.
Language: Uzbek