vle di absans nan kontrent libète. Nan lavi pratik sa vle di absans entèferans nan zafè nou yo pa lòt moun se li lòt moun oswa gouvènman an. Nou vle viv nan sosyete a, men nou vle gratis. Nou vle fè bagay sa yo nan fason nou vle fè yo. Lòt moun pa ta dwe dikte nou sa nou ta dwe fè. Se konsa, anba Konstitisyon Endyen an tout sitwayen yo gen dwa a
■ Libète lapawòl ak ekspresyon
■ Asanble nan yon fason lapè
■ Fòm asosyasyon ak sendika yo
■ Deplase lib nan tout peyi a abite nan nenpòt ki pati nan peyi a, ak
■ Pratike nenpòt pwofesyon, oswa pou pote nenpòt okipasyon, komès oswa biznis.
Ou ta dwe sonje ke chak sitwayen gen dwa a tout libète sa yo. Sa vle di ou pa ka egzèse libète ou nan yon fason ki vyole dwa lòt moun nan libète. Libète ou yo pa ta dwe lakòz nwuizans piblik oswa maladi. Ou lib pou fè tout sa ki blese okenn lòt moun. Libète se pa lisans san limit pou fè sa yon moun vle. An konsekans, gouvènman an ka enpoze sèten restriksyon rezonab sou libète nou yo nan pi gwo enterè yo nan sosyete a.
Libète lapawòl ak ekspresyon se youn nan karakteristik esansyèl nan nenpòt demokrasi. Lide nou yo ak pèsonalite devlope sèlman lè nou yo kapab lib kominike ak lòt moun. Ou ka panse yon fason diferan de lòt moun. Menm si yon santèn moun panse nan yon fason, ou ta dwe gen libète a panse yon fason diferan ak eksprime opinyon ou kòmsadwa. Ou ka pa dakò avèk yon politik gouvènman oswa aktivite nan yon asosyasyon. Ou lib pou kritike gouvènman an oswa aktivite asosyasyon an nan konvèsasyon ou yo ak paran yo, zanmi ak fanmi. Ou ka pibliye opinyon ou nan yon ti liv, magazin oswa jounal. Ou ka fè li nan penti, pwezi oswa chante. Sepandan, ou pa ka itilize libète sa a pou ankouraje vyolans kont lòt moun. Ou pa ka itilize li pou ankouraje moun yo rebèl kont gouvènman an.
Ni ou ka itilize li pou difame lòt moun lè li di fo ak vle di bagay ki lakòz domaj nan repitasyon yon moun.
Sitwayen yo gen libète pou yo fè reyinyon, pwosesyon, rasanbleman ak manifestasyon sou nenpòt pwoblèm. Yo ka vle diskite sou yon pwoblèm, echanj lide, mobilize sipò piblik nan yon kòz, oswa chèche vòt pou yon kandida oswa pati nan yon eleksyon. Men reyinyon sa yo dwe lapè. Yo pa ta dwe mennen nan twoub piblik oswa vyolasyon lapè nan sosyete a. Moun ki patisipe nan aktivite sa yo ak reyinyon yo pa ta dwe pote zam avèk yo. Sitwayen yo ka fòme asosyasyon tou. Pou egzanp travayè nan yon faktori ka fòme yon sendika travayè yo ankouraje enterè yo. Gen kèk moun ki nan yon vil ka reyini ansanm pou fòme yon asosyasyon pou kanpay kont koripsyon oswa polisyon.
Kòm sitwayen nou gen libète pou vwayaje nan nenpòt ki pati nan peyi a. Nou lib pou nou abite ak rezoud nan nenpòt pati nan teritwa peyi Zend. Se pou nou di yon moun ki fè pati eta a nan Assam vle kòmanse yon biznis nan Hyderabad. Li ka pa gen okenn koneksyon ak vil sa a, li ka pa menm wè li tout tan. Men, kòm yon sitwayen nan peyi Zend li gen dwa a mete kanpe baz la. Dwa sa a pèmèt lakhs nan moun yo emigre soti nan ti bouk nan tout ti bouk ak soti nan pi pòv rejyon nan peyi yo nan rejyon gremesi ak gwo vil yo. Menm libète a pwolonje nan chwa nan okipasyon. Pa gen moun ki ka fòse ou fè oswa ou pa fè yon sèten travay. Fanm yo pa ka di ke kèk kalite okipasyon yo pa pou yo. Moun ki soti nan kas prive pa ka kenbe nan okipasyon tradisyonèl yo.
Konstitisyon an di ke pa gen okenn moun ki ka prive de lavi li oswa libète pèsonèl eksepte selon pwosedi lalwa etabli. Sa vle di ke pa gen okenn moun ki ka touye sòf si tribinal la te bay lòd yon santans lanmò. Li vle di tou ke yon gouvènman oswa ofisye lapolis pa ka arete oswa kenbe nenpòt ki sitwayen ameriken sòf si li gen bon jistifikasyon legal. Menm lè yo fè sa, yo dwe swiv kèk pwosedi:
• Yon moun ki arete e yo te arete nan prizon an ap gen pou enfòme sou rezon pou arestasyon ak detansyon sa yo.
• Yo arete yon moun ki te arete epi yo te pwodui anvan majistra ki pi pre a nan yon peryòd de 24 èdtan nan arestasyon.
• Yon moun konsa gen dwa konsilte yon avoka oswa angaje yon avoka pou defans li.
Se pou nou sonje ka yo nan nou sonje Guantanamo Bay ak Kosovo. Viktim yo nan tou de ka sa yo te fè fas a yon menas a ki pi fondamantal nan tout libète, pwoteksyon an nan lavi endividyèl ak libète pèsonèl.
Language: Haitian