Umkhankaso Wokhetho eNdiya

Inhloso enkulu yokhetho ukunikeza abantu ithuba lokukhetha abamele, uhulumeni nezinqubomgomo abazithandayo. Ngakho-ke kuyadingeka ukuba nengxoxo yamahhala nevulekile yokuthi ngubani omele kangcono, yiliphi iqembu elizokwenza uhulumeni ongcono noma yini inqubomgomo enhle. Lokhu kwenzeka ngesikhathi semikhankaso yokhetho.

Ezweni lethu imikhankaso enjalo yenzeka isikhathi samasonto amabili phakathi kokumenyezelwa kohlu lokugcina lwabazongenela ukhetho nosuku lokuvota. Ngalesi sikhathi abaqokiwe bathinta abavoti, abaholi bezepolitiki bakhuluma nemihlangano yokhetho kanye namaqembu ezepolitiki ahlanganisa abasekeli babo. Lesi futhi isikhathi lapho amaphephandaba nezindaba zethelevishini zigcwele izindaba ezihlobene nokhetho kanye nezimpikiswano. Kepha umkhankaso wokhetho awunqunyelwe kuleli sonto emibili kuphela. Amaqembu ezepolitiki aqala ukulungiselela ukhetho izinyanga ngaphambi kokuba zenzeke.

Emikhankasweni yokhetho, amaqembu ezepolitiki azama ukugxila phambi komphakathi ezindabeni ezithile ezinkulu. Bafuna ukuheha umphakathi kuleyo ndaba futhi babenze bavotele iqembu labo ngalesosizathu. Ake sibheke ezinye iziqubulo eziphumelelayo ezinikezwe amaqembu ahlukene ezepolitiki okhethweni oluhlukahlukene.

• I-Congress Party eholwa yi-Indira Gandhi yanikeza isiqubulo sikaGaribi Hatao (susa ubuphofu) okhethweni lwango-1971. Iqembu lithembise ukuhlela kabusha zonke izinqubomgomo zikahulumeni ukuze asuse ubuphofu ezweni.

• Yonga Intando yeningi kwaba yisiqubulo esinikezwe yi-Janata Party ngaphansi kobuholi bakaJayaprakash Narayan, okhethweni lwaseLok Sabha olubanjwe ngo-1977.

• Ingaphambili lesokunxele lasebenzisa isiqubulo somhlaba esivivinyweni saseNtshonalanga Bengal Emhlanganweni olwenziwe ngo-1977.

• ‘Vikela ukuzihlonipha kweTelugus’ kwakuyisiqubulo esisetshenziswa nguN. T. Rama Rao, umholi weqembu laseTelugu Desam Party e-Andhra Pradesh Esandleni ngo-1983.

Ngentando yeningi kungcono ukushiya amaqembu ezepolitiki kanye nama-ukhetho mahhala ukwenza imikhankaso yabo yokhetho ngendlela abafuna ngayo. Kepha kwesinye isikhathi kuyadingeka ukulawula imikhankaso yokuqinisekisa ukuthi wonke amaqembu ezepolitiki nawo azongenela uthola ithuba elifanelekile futhi elilinganayo lokuncintisana. Ngokomthetho wethu wokhetho, akekho umcimbi noma ukhetho onga:

• ukufumbathisa noma ukusongela abavoti;

• ukunxusa kubo egameni le-caste noma inkolo; Sebenzisa izinsiza zikahulumeni zomkhankaso wokhetho; na-

• Chitha imali engaphezu kuka-25 i-Lakh esifundeni sokukhethwa kokhetho lwe-lok sabha noma u-10 lakh esifundazweni ekukhethweni komhlangano.

 Uma bekwenza kanjalo, ukhetho lwabo lunganqatshwa yinkantolo ngisho nangemva kokuba sebebanjwe abakhethwe. Ngaphezu kwemithetho, wonke amaqembu ezepolitiki ezweni lethu avumelene neKhodi Yezindlela Zokuziphatha Yemikhankaso Yokhetho. Ngokusho kwalokhu, akekho neqembu noma ukhetho olungaba:

• Sebenzisa noma iyiphi indawo yokukhulekela yenkulumo-ze yokhetho;

• sebenzisa izimoto zikahulumeni, izindiza nezikhulu zokhetho; na-

• Uma sekumenyezelwa ukuthi ukhetho, ongqongqoshe ngeke babeke amatshe ayisisekelo kunoma yimiphi amaphrojekthi, bathathe noma yiziphi izinqumo zenqubomgomo enkulu noma benze noma yiziphi izithembiso zokuhlinzeka ngezinsiza zomphakathi.

  Language: Zulu