Iphulo lonyulo eIndiya  

Eyona njongo yonyulo kukunika abantu ithuba lokukhetha abameli, urhulumente kunye nemigaqo-nkqubo abathandayo. Ke ngoko kubalulekile ukuba nengxoxo yasimahla nevulekileyo malunga nokuba ngubani ummeli ongcono, leliphi iqela eliza kwenza urhulumente ongcono okanye yintoni umgaqo-nkqubo olungileyo. Le yinto eyenzekayo ngexesha lephulo lonyulo.

Kwilizwe lethu elinje lephulo lenzeka ixesha leeveki ezimbini phakathi kwesibhengezo soluhlu lokugqibela lwabaviwa kunye nomhla wokuthetha. Ngeli xesha abaviwa banxibelelana nabavoti babo, iinkokheli zopolitiko ezihlangabezana neentlanganiso zonyulo kunye namaqela ezopolitiko ahlanganisa abaxhasi babo. Eli likwixesha lokuba amaphephandaba kunye neendaba zeTV zigcwele amabali ahambelana noko kunyulo kunye neengxoxo. Kodwa iphulo lonyulo aliphelelanga kwezi veki zimbini kuphela. Amaqela ezopolitiko aqala ukulungiselela iinyanga zonyulo ngaphambi kokuba zenzeke.

Kumaphulo onyulo, amaqela ezopolitiko azama ukugxila kwimiba eminye enkulu. Bafuna ukutsala esidlangalaleni kuloo ngxaki kwaye bawacele ukuba bavote iqela labo ngaloo nto. Makhe sijonge ezinye zeequbuliso eziphumelelayo ezinikelwe ngamaqela ahlukeneyo ezopolitiko kunyulo ohlukeneyo.

• Ipati yeCongress ekhokelwa ngu-Indira Gandhi wanika isiqubulo saseGartibi Handhi Haland (Susa intlupheko

• Gcina idemokhrasi yayisisiqubulo esinikezwe yiqela likaJamata phantsi kobunkokeli bukaJayapush Narayan, kwi-Lok Sabhan Aory ebibanjelwe ngo-1977.

• Ikhohlo ngaphambili isebenzise isiqubulo somhlaba esiya emthonjeni kunyulo lwendibano yase-Bengal olwenziwe ngo-1977.

• Khusela ukuzihlonipha i-Telugus ‘sisiqubulo esisetyenziswa ngu-N.

Kwidemokhrasi kungcono ukushiya amaqela ezopolitiko nabaviwa bakhululekile ukuba benze imikhankaso yonyulo ngendlela abafuna ngayo. Kodwa ngamanye amaxesha kufuneka ukulawula amaphulo okuqinisekisa ukuba wonke umntu weqela lezopolitiko kunye nomgqatswa afumana ithuba elilungileyo nelinganayo ukukhuphisana. Ngokomthetho wethu wonyulo, akukho qela okanye umgqatswa onokuthi:

• isinyobo okanye abavoti;

• Ukubhenela kubo ngegama le-caste okanye inkolo; Sebenzisa izibonelelo zikarhulumente kwiphulo lonyulo; kwaye

Chitha ngaphezulu kwe-25 lakh kwindawo yonyulo lwe-Lok Sabha okanye i-10 lakh yonyulo kunyulo lwendibano.

 Ukuba benjenjalo, unyulo lwabo lungavunyelwa yinkundla nakwemva kokuba kubonyulwe. Ukongeza kwimithetho, onke amaqela ezopolitiko kwilizwe lethu avumile kwikhowudi yokuziphatha yokuziphatha yephulo lonyulo. Ngokweli, akukho qela okanye umgqatswa onokuthi:

• sebenzisa nayiphi na indawo yokunqula i-propatanda;

• sebenzisa izithuthi zikarhulumente, iinqwelo moya kunye namagosa kunyulo; kwaye

• Nje ukuba kubhengezwe unyulo, abaphathiswa abayi kubeka amatye asemthethweni naziphi na iiprojekthi, thatha ezinye izigqibo zomgaqo-nkqubo omkhulu okanye wenze nasiphi na izithembiso zokubonelela ngamaziko oluntu.

  Language: Xhosa