Siyaasaddu ma beddeli kartaa dharka dadku xirtaan, luuqada ay ku hadlaan ama buugaagta ay akhriyaan? Sanadihii ka dambeeyay 1789 ee Faransiiska ayaa isbedel badan oo noocan oo kale ah ka dhacay nolosha ragga, haweenka iyo carruurta. Dowladaha kacaanka ayaa naftooda ku qaatay inay ku aflaxaan sharciyada u turjumi doona ujeedooyinka xorriyadda iyo sinnaanta maalin walba.
Hal sharci oo muhiim ah oo dhaqan galay isla markii uu duufaanta ka dhacay Bastlele xagaagii oo gaaray 1789 wuxuu ahaa baabi’inta faafreebka. Nidaamkii hore oo dhan dhammaan qoraallada iyo nashaadaadka qoraalka ah – buugaagta, joornaalada, riwaayadaha – waa la daabici karaa kadib markii ay oggolaadeen marqaatiyada boqorka. Hadda cadeynta xuquuqda dadka iyo muwaadinku waxay ku dhawaaqeen xorriyadda hadalka iyo muujinta inay noqdaan xuquuq dabiici ah. Wargeysyada, waraaqaha waraaqaha, buugaagta iyo sawirrada daabacan ayaa daadadheeyey magaalooyinka Faransiiska halka ay si dhaqso leh ugu safreen baadiyaha. Dhammaantood waxay ku tilmaameen oo ka wada hadleen dhacdooyinka iyo isbedelada ka dhaca Faransiiska. Xoriyadda saxaafadda ayaa sidoo kale loola jeedaa in aragtida ka soo horjeedda ee dhacdooyinka laga sheegi karo. Dhinac kasta waxay dooneysay inay ka dhaadhiciyaan kuwa kale ee booskooda iyadoo loo marayo dhexdhexaadinta daabacaadda. Riwaayadaha, heesaha iyo socodsiinta dabaqa ee soo jiitay dad tiro badan. Tani waxay ahayd hal dariiqo oo ay fahmi karaan oo ay u aqoonsan karaan fikradaha sida xorriyadda ama caddaaladda in falsafadda siyaasadeed ay ku qoreen dhererka qoraalka oo keliya ee dadka wax bartay ay akhriyi karaan.
Gabagabo
Sanadkii 1804, Napoleon Bonapapartte ayaa u taagnaa laftiisa Emperor oo reer France ah. Wuxuu u sameeyay inuu ka adkaado wadamada uu deriska ahaa Yurub, oo uu ka takhalusay jahwareerka iyo abuurista boqortooyo uu xubnaha ka dhigay xubin ka mid ah qoyskiisa. Napoleon wuxuu arkay kaalintii uu ahaa mid casri ah oo Yurub ah. Wuxuu soo bandhigay sharciyo badan sida ilaalinta hantida gaarka ah iyo nidaamka labiska ee culeyska iyo tillaabooyinka ay bixiyaan nidaamka jajab tobanle. Markii hore, qaar badan ayaa ku arkay Napoleon sidii xorayn oo ay xorriyadda u keeni lahaayeen dadka. Laakiin si dhakhso ah ciidammada napoleonic waxay u yimaadeen in meel walba loo eego sidii xoog ay ku duulaan. Waxaa ugu dambeyntii laga adkaaday magaalada Waterloo ee 1815. Inbadan oo kamid ah tilaabooyinkii kacaanka ee ku saabsan sharciyada xorriyadda iyo qaybaha kale ee Yurub waxay saameyn ku yeesheen dadka muddo dheer ka dib markii napoleon uu ka baxay.
Fikradaha iyo xuquuqda dimuqraadiga ee dib-u-eega ayaa ahaa dhaxalka ugu muhiimsan ee kacaanka Faransiiska. Kuwaani waxay ku faafayaan Faransiiska inteeda kale inta lagu gudajiray qarnigii sagaal iyo tobnaad, halkaas oo la baabi’iyey Feudal SyralSwereswere. Dadyowga gumeysiga ayaa dib u soo celiyay fikradda xorriyadda ka timaadda addoonsiga dhaqdhaqaaqyadooda si ay u abuuraan dowlad madax ah. Tilmaamaha Rumpo Sultan iyo Rammohan Roy waa laba tusaale oo ah shakhsiyaadka ka jawaabaya fikradaha ka yimaada Faransiiska kacaanka.
Hawlaha
1. Ka raadi wax dheeraad ah oo ku saabsan mid ka mid ah tirooyinka kacaanka kacaanka ee aad ka aqrisay cutubkan. Qor taariikh nololeed gaagaaban oo qofkan ah.
2. Kacaankii Faransiiska wuxuu arkay kor u kaca wargeysyada ee qeexaya dhacdooyinka maalin kasta iyo usbuuc kasta. Ururi macluumaadka iyo sawirrada hal dhacdo oo ku qor maqaal wargeys ah. Waxaad sidoo kale sameyn kartaa wareysi mala-awaal ah oo lala yeesho shakhsiyaad muhiim ah sida Mirabeau, Olympe de Gous ama Robperrerre. Ku shaqee kooxo laba ama saddex ah. Koox kasta ayaa markaa ka dib qodobtooda ku sameyn karta guddiga si ay u soo saaraan warqadda derbiga kacaanka Faransiiska
Language: Somalia